Wat is vrije tijd nu eigenlijk? Is het de tijd die we niet aan het werk zijn? Indien dat vrije tijd is, betekent dat dan dat je geen vrije tijd hebt als je aan het werk bent in de tuin? Dat is immers toch ook werk?

Deze vraag: “Wat is vrije tijd nu eigenlijk?”, is een vraag die eigenlijk nog veel vragen oproept en onduidelijkheden over de grens van werk en vrije tijd blootlegt dan dat de vraag in eerste opzicht lijkt op te roepen.

Als we naar een definitie kijken, duikt onder andere deze definitie op: “Vrije tijd is tijd welke niet met werken of andere verplichte activiteiten belast”. Hiernaast komen definities naar voren zoals: “Vrije tijd zijn al die activiteiten die het individu vrijwillig uitvoert om zich te bevrijden van zijn familie-, professionele (werk of studie) en sociale verplichtingen om te ontspannen en te rusten”.

Als we naar deze definities kijken, lijkt vrije tijd iets vrijwilligs, maar toch nodig om bij te komen van verplichtingen. De vraag die dan gesteld dient te worden is de volgende: Als vrije tijd echt nodig is om te herstellen, uit te rusten of te ontspannen van werk, is vrije tijd dan echt vrijwillig?

Als iemand ’s ochtends om 8:00 van huis gaat en de hele dag werkt, in de file staat en thuiskomt om 19:00 en vervolgens tot 23:00 heeft om uit te rusten, zijn die vier uren dan echt vrije tijd die men op elke manier kan besteden?

Of zijn deze uren wellicht uren waarin je bijkomt van de uitputting van werk? Waarbij je zo kapot bent dat je slechts op de bank kunt liggen en TV kunt kijken?

Werken voor vrije tijd?

In de Westerse wereld koesteren we vrije tijd. Als we kijken naar wat een ieder op deze wereld aan activiteiten uitvoert, komt het vaak hierop neer: We werken zodat we geld hebben om optimaal van vrije tijd te kunnen genieten. Dat wil niet per sé zeggen dat we alleen maar werken voor onze vrije tijd. Echter, een groot deel van het geld dat we verdienen spenderen we om onze vrije tijd leuker te maken.

Waarom doen we dit? Waarom spenderen we zo veel van onze uren aan het werken, om een mooie auto te kopen die we bijna alleen gebruiken voor datzelfde werk?

Waarom spenderen we de hele werkweek om een heel klein gedeelte van onze week te kunnen genieten in een enorm huis? We kopen voor dit grote huis luxe meubels en duur bestek. Op die meubels zitten we maar een paar uur per week, omdat we te druk zijn met de verplichtingen om ze te bekostigen.

De cirkel van consumerisme

Het consumerisme van de huidige tijd heeft authentieke vrijetijdsbesteding kapotgemaakt. Het heeft het gereduceerd tot het passief genieten van media en entertainment.

Onder de noemer van “ontspanning”, “rust” of “genieten” hebben bedrijven consumerisme gepromoot. Het vult onze vrije tijd met passieve bezigheden. Avonden vol Netflix kijken, op de telefoon naar YouTube staren of podcasts luisteren. Allemaal onder de noemer van “ontspanning”.

Het nadeel van het consumerisme is dat het consumeren geld kost. Je betaalt namelijk voor de hetgeen gecreëerd is door iemand anders.

Omdat consumeren geld kost, ben je hierdoor genoodzaakt om te werken. Dit werk kost zo veel uren per week dat het je uitput. Vervolgens kan je na een hele dag werken in je vrije tijd slechts passief consumeren, omdat je energieniveau zo laag is. Zo kom je uiteindelijk in de consumeristische cyclus terecht.

De cyclus van het consumerisme

Het ergste aan deze samenloop van omstandigheden is dat je jezelf zal voorhouden dat je het leuk vindt.

Je zult af en toe wat momentjes hebben waarbij je jezelf afvraagt of je er wel echt zo van geniet om allemaal dingen te kopen. Of je zult je na een avond Netflixen of Youtuben afvragen of je dat nou echt wel zo leuk vond. Maar terwijl je deze activiteiten onderneemt zal je dopaminesysteem op zo’n perfecte manier geprikkeld worden dat je tijdens het consumeren niet het gevoel hebt dat je dit niet leuk vindt.

Je kijkt om je heen, en ziet iedereen om je heen hetzelfde doen. Dan zal het wel goed zijn.

Authentieke vrije tijd

Vroeger, zo rond 1900 en daarvoor, was er voor de arbeider geen vrije tijd. Werken was een feit van het leven, en was om te overleven. Vrije tijd was iets voor de bovenste klasse van de maatschappij. Deze bovenste klasse van de maatschappij had zo veel tijd die niet besteed hoefde te worden aan verplichtingen, dat zij zelf actief werden in velden die ze interessant vonden.

Ze voegden zich in de politiek, schreven boeken, startte een organisatie of creëerden kunst. Deze klasse ondernam activiteiten en creëerde. Niet uit noodzaak, maar uit vrije wil. Precies deze vorm van creatie, uit vrije wil, is de beste manier van vrijetijdsbesteding.

Het geeft ons iets om voor te streven, iets om trots op te zijn. Het maken van werk kost inspanning, maar geeft een eindresultaat om voor te gaan. Deze combinatie van inspannen voor een eindresultaat wat men graag wil bereiken geeft het meeste diepe gevoel van geluk aan de mens.

De filosoof Viktor Frankl heeft hier uitvoerig over geschreven, mede in zijn boek “A man’s search for meaning”. Het meeste diepe gevoel van geluk beschrijft hij als beste. Een bezigheid waar men zich voor moet inspannen, en een waardig doel.

Viktor Frankl

“What man actually needs is not a tensionless state but rather the striving and struggling for a worthwhile goal”

Het is het gevoel van geluk als je dan bovenaan de berg bent na een zware klim en het prachtige uitzicht ziet. Het is het gevoel van een hardloopronde of een sportschoolsessie waarbij je helemaal kapot bent als je thuis bent, maar waar je dan na even bijkomen van denkt: “Blij dat ik dat gedaan heb”.

Bereikbaarheid van authentieke vrije tijd

Vroeger was deze superieure, authentieke vorm van vrije tijd voorbehouden aan de bovenste klasse van de maatschappij. Om het geluk van deze klasse te nemen waarmee ze dit konden doen en vervolgens dit als ideaalbeeld tegenover anderen van die tijd houden zou oneerlijk zijn. Een enorm groot gedeelte van de bevolking had in deze vroegere tijd geen keuze. Ze moesten al hun uren spenderen aan werk, puur om te voldoen aan de basisbehoeften.

Een werkend persoon in het huidige tijdperk heeft het echter anders. De arbeider vroeger moest bijna alle uren spenderen om te voldoen aan de basisbehoeften. Tegenwoordig kan een werkend persoon al met veel minder werk dan 40 uur per week voldoen aan de basisbehoeften.

Deze behoeften, zoals eten, onderdak en vriendschappen kunnen tegenwoordig in veel beroepen in de middenklasse al voldaan worden met zo’n 20-24 uur per week werk. Al het surplus van inkomsten uit werk, de overige 16-20 uur, wordt door de werkende persoon in onze tijd uitgegeven. We geven het uit aan dure abonnementen, luxe meubels, grote auto’s, flinke huizen of stukken merkkledij.

Waarom halen we dat surplus er niet uit?

Het alternatief

Als we dit surplus aan werk verwijderen zullen we op meerdere manieren de vruchten ervan plukken.

Allereerst zal er meer vrije tijd vrijkomen om überhaupt te genieten van het leven. Er is tijd om stil te staan, rustiger te leven en te genieten van de luxe die er al is. Wanneer je meer werkt, verlies je tijd om rustig te leven en te genieten van wat er al is.

Ten tweede komt er tijd en energie vrij om authentieke vrije tijd na te streven. Je kunt jezelf ontplooien en creëren. Hierbij kun je zelf kiezen wat je graag zou willen creëren. Sport, kunst, cultuur, schrijven, publiceren, noem het maar op. De spiraal waarbij je helemaal gesloopt als enige uitweg de passieve vrijetijdsbesteding ziet, hoeft niet meer zo te zijn.

Ten derde zul je relatief meer geld voor je gewerkte uren krijgen. Dit komt omdat we in Nederland een progressief belastingstelsel kennen. Als je minder uren werkt, zal je belastbaar inkomen dalen. Het uiteindelijke inkomen zal drastisch lager zijn, waardoor je veel minder belastingdruk ervaart.

Natuurlijk geef je voor deze levensstijl wel iets op. Je zult luxe die je koopt met het surplus (grotendeels) opgeven om aan de cyclus van consumerisme te ontsnappen.

Een kleine prijs om te betalen voor een leven van rust, authentieke vrije tijd en meer netto inkomen per gewerkt uur.