Steeds vaker wordt het familiefonds ingezet door particulieren die op zoek zijn naar een manier om hun vermogen over te dragen aan de volgende generatie. Dit is niet zonder reden. Een familiefonds (in juridische taal een besloten fonds voor gemene rekening) is een zeer nuttige manier om vermogen over te dragen op de volgende generatie op een geleidelijke manier zonder dat zeggenschap over het vermogen overgeheveld wordt.
In dit artikel bespreken we alles wat je moet weten over het familiefonds. We bespreken:
- Wat een familiefonds precies is
- Wat de voordelen van een familiefonds is
- Voor wie een familiefonds aantrekkelijk is
- Hoe een familiefonds juridisch in elkaar zit
- Hoe je een familiefonds opricht
- Hoe je het familiefonds gebruikt voor het schenken van vermogen
Wat is een familiefonds?
Een familiefonds heet in juridische terminologie een ‘Besloten fonds voor gemene rekening’. Het besloten fonds voor gemene rekening is een manier voor participanten om vermogen bijeen te brengen om te beleggen. In de minder juridische wereld is het besloten fonds voor gemene rekening bekend als een ‘Familiefonds’. Dit komt omdat het besloten fonds voor gemene rekening veelal gebruikt wordt binnen de familie om het familievermogen over te hevelen naar de volgende generatie.
Wat zijn de voordelen van een familiefonds?
De reden waarom het zo nuttig is om een familiefonds op te richten is meerledig.
1. Vermogen overdragen zonder het overdragen van zeggenschap
Het eerste voordeel is dat de schenker de beslissingsbevoegdheid kan houden over het vermogen indien de schenker besluit het vermogen te schenken. Normaliter als er geld overgedragen wordt aan de volgende generatie door middel van een reguliere schenking, verliest de schenker de zeggenschap over het geld.
Stel je voor dat je €50.000 aan je kind schenkt, mag je kind met dit geld doen wat hij of zij wil. Jij hebt dan geen beslissingsbevoegdheid over dit geld meer.
Bij een familiefonds is dit niet zo. Hoe dit precies werkt zal later in dit artikel duidelijker worden. Voor nu is het voldoende om te begrijpen dat door het oprichten van een familiefonds de beslissingsbevoegdheid (juridisch eigendom) over het vermogen en het vermogen zelf (economisch eigendom) gescheiden worden.
Hierdoor wordt het mogelijk om het economisch eigendom te schenken, zonder dat de juridische eigendom ‘meegeschonken’ wordt.
Een familiefonds biedt hierdoor een unieke mogelijkheid om vermogen over te dragen zonder dat de zeggenschap ook overgedragen wordt.
2. Geleidelijke overdraging met intacthouding
Het tweede voordeel is de mogelijkheid tot geleidelijke overdraging met intacthouding van het vermogen. Wanneer je je vermogen onderbrengt in een familiefonds krijg je ‘participaties’ terug. Voor het gemak kun je dit begrijpen als een soort ‘stukjes familiefonds’. Een participatie staat bijvoorbeeld gelijk aan 1/100e van het familiefonds.
Omdat het bezit op deze manier gesplitst is, is het mogelijk om het vermogen zeer geleidelijk over te dragen terwijl het geheel intact blijft. Dit heeft op zijn beurt weer twee voordelen.
Allereerst is het mogelijk om het vermogen in zijn geheel intact te houden. Soms is het niet wenselijk dat er gedeeltes van een portefeuille verkocht worden. Dit kan zijn vanwege complexe beleggingsinstumenten die afhankelijk zijn van elkaar, of omdat het beleggingsobject simpelweg niet op te splitsen valt (denk aan kunst, auto’s, of andere niet te splitsen beleggingsobjecten).
Wanneer er bijvoorbeeld een complexe aandelen en derivatenportefeuille ondergebracht wordt in een familiefonds is het mogelijk om deze in zijn geheel intact te houden tijdens de geleidelijke overdraging. Wat er dan namelijk gebeurt is dan alleen de ‘stukjes familiefonds’ (het recht op 1/100e van het fonds) overgedragen worden terwijl de complexe aandelen en derivatenportefeuille in zijn geheel blijft bestaan.
De ontvanger van de schenking verkrijgt slechts het recht op een deel van de portefeuille en de bijbehorende inkomsten.
Aanvullend op het voordeel van het intacthouden van het geheel kan de portefeuille zeer geleidelijk overgedragen worden. Hierdoor kan de schenking dus bijvoorbeeld elk jaar 3% van de portefeille bedragen. Dit staat de ontvanger in staat om rustig te ‘wennen’ aan de gehele portefeuille en geleidelijk meer betrokken te raken. Daarnaast wordt er ook heel veel erfbelasting bespaard of zelfs geheel ontweken. Dit komt omdat de participaties geschonken kunnen worden binnen de jaarlijkse vrijstellingen aan de kinderen of kleinkinderen.
3. Meeropbrengsten onbelast schenken
Ten slotte is er nog een groot voordeel van het familiefonds. Wanneer de participaties (‘stukjes familiefonds’) geschonken worden, wordt de ontvanger economisch eigenaar van dat deel van de portefeuille. Alle meeropbrengsten (winst) die gemaakt worden waar deze participties recht op geven komt hiermee onbelast toe aan de ontvanger van de schenking.
Stel je voor dat je zonder een familiefonds een portefeuille zou willen beheren voor je dochter, maar haar tegelijkertijd ook al de inkomsten te geven van de portefeuille. Dat kan niet. Zij is juridisch en economisch eigenaar. Dat willen zeggen dat ze recht heeft op de inkomsten (economisch eigendom) maar ook de belissingen mag maken (juridisch eigendom).
De enige manier om voor haar te kunnen beleggen en de inkomsten aan haar toe te laten komen is door de portefeuille zelf in bezit te houden en de inkomsten te schenken. Dan moet er echter schenkbelasting betaald worden over de inkomstenschenking. Hier biedt het familiefonds een uitkomst.
Het economisch eigendom wordt gesplitst van het juridisch eigendom en het economisch eigendom wordt geschonken.
Het familiefonds stelt personen nu in staat om wel te beleggen voor iemand, maar de inkomsten aan hen toe te laten komen. Deze inkomsten komen geheel onbelast (qua erfbelasting) toe aan de economisch eigenaar. Deze economisch eigenaar is tenslotte gerechtigd tot de vruchten van de portefeuille. Een fikse belastingbesparing ten opzichte van de inkomsten schenken.
Waar je eerst je inkomsten óók nog moest schenken en daar dan dus schenkbelasting over zou moeten betalen kan je nu (een deel van je) je portefeuille economisch aan je familielid geven. Hierdoor betaal je over de meeropbrengsten geen erf- of schenkbelasting.
Voor wie is een familiefonds aantrekkelijk?
Een familiefonds is aantrekkelijk voor personen die graag vermogen willen overdragen aan de volgende generatie(s) bij leven zonder beslissingsbevoegdheid te verliezen over hoe de portfolio wordt beheert.
Vaak zijn personen die een familiefonds willen oprichten van mening dat het beter is om de portefeuille langzaam over te laten gaan naar de volgende generatie en de volgende generatie langzaam te laten wennen aan het beheer van de portefeuille. Het is mogelijk om een volgende generatie economisch eigenaar te maken zonder hen gelijk de volledige verantwoordelijkheid te geven. In plaats hiervan kunnen ze rustig en geleidelijk steeds meer betrokken worden in de besluitvorming terwijl ze wel al alle economsiche vruchten plukken van de portefeuille.
Het bijkomende voordeel hier is dat gezien de portefeuille bij leven overgedragen wordt de meeropbrengsten vanaf het moment van schenking onbelast zijn vanuit perspectief van de erf- en schenkbelasting. Het economische bezit ligt namelijk al bij hen, en alle winsten (meeropbrengsten) komen fiscaal gezien aan hen toe.
Hoe zit een familiefonds juridisch in elkaar?
Een van de lastigste aspecten om volledig te begrijpen is hoe een familiefonds in elkaar zit. Om dit te begrijpen is het handig om een twee stappen te begrijpen:
- De creatie van het fonds en de uitgifte van participaties
- Het aanstellen van een beheerder en bewaarder
Na het begrijpen van deze twee aspecten is het makkelijker om de juridische structuur van een familiefonds te begrijpen.
1. De creatie van het fonds en de uitgifte van participaties.
Een fonds is simpelweg een mandje met geld van meerdere mensen. In ruil voor het inbrengen van geld krijgen mensen participaties.
Voorbeeld: Juan en Julia besluiten om een fonds te starten, ‘Pro Investments Fund’. Juan legt €300 euro in, en Julia legt €150 euro in. Het fonds, ‘Pro Investments Fund’, geeft nu 45 participaties uit van €10 per stuk. De deelnemers krijgen naar rato van ingelegd geld participaties voor hun investeringen.
Juan krijgt dus 30 participaties, en Julia krijgt er 15.
2. Het aanstellen van een beheerder en bewaarder.
Er is nu ingelegd in ‘Pro Investments Fund’, maar waar gaat het fonds in beleggen? En wie bepaalt waar het fonds in gaat beleggen? Daar hebben we een beheerder voor nodig. Een beheerder is verantwoordelijk voor de beleggingskeuzes van het fonds: Het management van de portefeuille.
En wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor de alle activa en passiva (bezittingen en schulden) van het fonds? Daar hebben we een bwaarder voor nodig. Een bewaarder is de juridische eigenaar van het fonds. Dat wil zeggen: de bezittingen en schulden van het fonds staat op naam van de bewaarder omdat hij juridisch eigenaar is
LET OP! Juridisch eigendom is anders dan economisch eigendom. Hoewel de bewaarder juridisch eigenaar is van de bezittingen (en schulden) is deze bewaarder niet gerechtigd tot de economische vruchten van de beleggingen. Dit economische eigendom ligt namelijk bij de participanten
In de praktijk is het bij familiefondsen vaak zo dat de bewaarder en beheerder 1 entiteit of 1 persoon zijn. In ons voorbeeld zou het bijvoorbeeld zo kunnen gaan:
Juan en Julia hebben een goede vermogende vriend die ze graag wil hebben met hun fonds, Robert. Robert treed voor ‘Pro Investments Fund’ op als bewaarder en beheerder. Hij houdt het participantenregister (lijst van hoeveel participaties iedereen heeft) bij en maakt alle investeringsbeslissingen.
Het juridische eigendom ligt nu bij Robert, terwijl het economische eigendom bij Juan en Julia ligt.
Schematisch ziet dit er zo uit:
In de praktijk is het echter waarschijnlijker dat de bewaarder en beheerder geen natuurlijk persoon is. Vaak is de bewaarder en beheer een stichting of een anderssoortige juridische entiteit.
Een van de voordelen hiervan is dat het eventuele schulden die gemaakt zouden worden door het fonds als alles mis gaat niet voor de rekening van een natuurlijk persoon komen. De bwaarder is hier namelijk aansprakelijk voor. Als je echter een stichting zonder enige ander bezit hier hebt als bewaarder, stopt het daar. Als dit een natuurlijk persoon zou zijn, zou deze persoonlijk aansprakelijk zijn.
De juridische structuur van een familiefonds
Wanneer er een stichting als bewaarder en beheerder wordt geïnstalleerd komen we bij de meestvoorkomende structuur van een familiefonds. Deze juridische structuur van een familiefonds er schematisch zo uit:
Dit is de juridische structuur van het familiefonds. Veelal zitten de (groot)ouders in het bestuur van de stichting en vanuit deze stichting beheren zij de portefeuille. De participanten zijn de (klein)kinderen, die naarmate ze ouder worden steeds meer worden betrokken bij de beslissingen en ten slotte het bestuur overnemen.
In deze alinea is gepoogd om de juridische aspecten te berlichten van hoe een familiefonds in elkaar zit, maar het is ten zeerste aan te raden om een adviseur te raadplegen wanneer je een familiefonds opricht.
Hoogstwaarschijnlijk heb je sowieso een notaris nodig, omdat veel banken vereisen dat een besloten fonds voor gemene rekening een stichting en geen natuurlijk persoon als bewaarder en beheerder heeft.
Hoe richt je een familiefonds op?
Een familiefonds kan je technische gezien zelf oprichten. Het is namelijk mogelijk om via de belastingdienst jouw fonds voor gemene rekening aan te melden. Indien de bewaarder en beheerder van jouw familiefonds een natuurlijk persoon is, is dit alles wat nodig is om je fonds voor gemene rekening op te zetten.
Dit is echter niet aan te raden, gezien het opzetten en alles wat er bij komt kijken een complexe fiscale en juridische aangelegenheid is. Het is ten zeerste aan te raden om een fiscaal en/of juridisch adviseur in de arm te nemen.
Hiernaast heb je hoogstwaarschijnlijk een notaris nodig voor het opzetten voor een familiefonds. De meeste banken accepteren namelijk geen familiefondsen als klant indien je geen stichting als beheerder/bewaarder hebt aangesteld. Het is daarom ook vaak aan te raden om een notaris betrokken te laten zijn bij de oprichting.
Je kunt aankloppen bij fiscale advocaten, notariskantoren of estate planning kantoren om een kennismakingsgesprek in te plannen. Zij kunnen je dan verder helpen met het opzetten.
Hoe gebruik je het familiefonds voor schenkingen aan de volgende generatie?
Nadat het familiefonds is opgezet, het bestuur in de stichting in geïnstalleerd en de beleggingsportefeuille ingebracht is in het fonds rest natuurlijk nu de vraag: Wat nu?
Hoe zorgen we dan dat het vermogen overgaat naar de volgende generatie?
Gelukkig is het vanaf hier relatief simpel. Om vermogen (het economisch eigendom) te schenken aan de volgende generatie hoeven enkel de participaties geschonken te worden. Deze schenkingen kunnen gebruik maken van de jaarlijkse vrijstellingen aan de kinderen en kleinkinderen waardoor deze soms zelfs belastingvrij overgeheveld kunnen worden (als je binnen de limieten blijft).
Door de scheiding die er nu is tussen het economisch eigendom en het juridische eigendom veranderd er niets op de beleggingsrekening. Het geld blijft staan, er hoeft niets verkocht te worden en het bestuur van de stichting beheert de beleggingen zoals ze altijd hebben gedaan.
Het enige wat er veranderd is dat de opbrengst van de portefeuille die toebehoort aan de geschonken participaties nu onbelast (qua erf- en schenkbelasting) naar de nieuwe participatiehouders vloeien 🙂
Wil je liever geen familiefonds oprichten maar ben je wel geïnteresseerd in het belastingefficiënt verplaatsen van vermogen naar de volgende generatie? Bekijk dan mijn serie over belastingefficiënt vermogen schenken.
